Τα παραπάνω αποτυπώνονται στην Ετήσια Εκθεση για την Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2014, όπως
δημοσιοποιήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) τον Απρίλη του 2015. Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά στοιχεία:
Στη χώρα μας, περίπου 5.000 άνθρωποι ζήτησαν απεξάρτηση από την κάνναβη το 2013, ποσοστό 21,5%, δηλαδή σχεδόν το 1/4 του συνόλου των χρηστών ναρκωτικών ουσιών που απευθύνθηκε για θεραπεία σε κάποιο πρόγραμμα. Από το 2009, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε κατά 119%. Στην Ευρώπη, το ίδιο έτος, περίπου 59.000 άνθρωποι που ξεκινούσαν για πρώτη φορά θεραπεία, αφορούσε την κάνναβη.
Ο πιθανός αριθμός προβληματικών χρηστών στην Ελλάδα υπολογίζεται κάθε χρόνο από το 2002. Σε αυτήν τη μεθοδολογία εκτιμάται το μέγεθος του «κρυμμένου πληθυσμού» των χρηστών που δεν παρουσιάστηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά τη διάρκεια του έτους. Σύμφωνα με αυτήν τη διαδικασία, ως προβληματικός χρήστης ορίζεται εκείνος που κάποια στιγμή θα ζητήσει τη βοήθεια μιας θεραπευτικής υπηρεσίας για τη χρήση ηρωίνης. Για το έτος 2013, η εκτίμηση του συνολικού αριθμού χρηστών ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία την ηρωίνη είναι 16.162 άτομα. Σε σχέση με το μέγεθος του γενικού πληθυσμού αυτής της ηλικίας αντιπροσωπεύει μια αναλογία 2,24 τοις χιλίοις.
Tο 2013, στην πλειονότητά τους (71,7%) οι χρήστες ανέφεραν χρήση πολλών εξαρτησιογόνων ουσιών - πολλαπλή χρήση. Εκτός των οπιοειδών, η κάνναβη (50,5%), τα συνταγογραφούμενα ψυχοδραστικά φάρμακα (κυρίως βενζοδιαζεπίνες) (51,6%) και -σε χαμηλότερο ποσοστό-η κοκαΐνη (36,3%) ήταν οι συχνότερα αναφερόμενες ουσίες χρήσης.
Το 2013, οι είσοδοι για θεραπεία αφορούσαν στην πλειονότητά τους (69,2%) προβλήματα από τη χρήση οπιοειδών. Η χρήση οπιοειδών αναφέρεται σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό στις νέες αιτήσεις θεραπείας συγκριτικά με τις αιτήσεις με ιστορικό προηγούμενης εισόδου σε θεραπεία (54,9% και 80,0%, αντίστοιχα). Στις νέες αιτήσεις, αντίθετα, περιλαμβάνεται σημαντικά υψηλότερο ποσοστό χρηστών κάνναβης (35,3% και 11,0%, αντίστοιχα).
Στην Ευρώπη: Η κάνναβη ήταν η συχνότερα αναφερθείσα κύρια ουσία στους χρήστες που ξεκινούσαν για πρώτη φορά θεραπεία το 2012 (περίπου 59.000). Ποσοστό 14% των χρηστών που εισήχθησαν σε θεραπεία το 2012 δήλωσαν την κοκαΐνη ως κύρια ουσία χρήσης.
Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών
Τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του συνόλου των χρηστών που εισήλθαν στη θεραπεία για προβλήματα από τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών το 2013 αποτυπώνονται ως εξής:
Η πλειονότητα ήταν άνδρες (84,1%). Η μέση ηλικία ήταν 32,7 έτη, σχεδόν 2 έτη μεγαλύτερη στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες (32,9 έτη και 31,2 έτη, αντίστοιχα).
Οι νεαροί ενήλικες (25-34 ετών) αποτέλεσαν σχεδόν τις μισές περιπτώσεις αιτήσεων θεραπείας (44,5%), με τους χρήστες της ηλικιακής κατηγορίας 35-64 ετών να ακολουθούν σε ποσοστό (37,3%).
Μία ανά 13 αιτήσεις θεραπείας αφορούσε αλλοδαπό χρήστη ουσιών (7,4%).
Τρεις στους πέντε χρήστες (57,2%) ζούσαν με τους γονείς τους, ένας στους 6 (15,3%) ζούσε μόνος και σε ανάλογο ποσοστό (14,9%) συζούσαν με σύντροφο (με ή χωρίς παιδιά). Ενας στους 10 χρήστες (9,7%) ζούσε με παιδιά.
Στη συντριπτική τους πλειονότητα (88,2%) οι χρήστες ανέφεραν σταθερή στέγη - ένας στους 8 (11,8%) δήλωσε «μη σταθερή στέγη» ή ήταν άστεγος.
Τρεις στις 5 αιτήσεις αφορούσαν άνεργους χρήστες (60,3%). Ενας στους 6 (16,9%) ανέφερε σταθερή εργασία, ενώ σχεδόν ένας στους 4 (22,8%) απασχολούνταν περιστασιακά.
Ενας στους δύο χρήστες (48,7%) είχε ολοκληρώσει τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Η αποτελεσματικότητα των «στεγνών» προγραμμάτων
Περίπου 5.000 χρήστες ουσιών εισήλθαν το 2013 στα προγράμματα θεραπείας ή μείωσης της βλάβης στη χώρα. Οι είσοδοι στα προγράμματα υποκατάστασης μειώθηκαν αντίθετα στα «στεγνά» προγράμματα αυξήθηκαν το 2013.
Η αποτελεσματικότητα των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων επιβεβαιώνεται για πολλοστή φορά και μέσα από την Εκθεση του ΕΚΤΕΠΝ.
Συγκεκριμένα, από τις μονάδες υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ, οι οποίες κατά κανόνα είναι μακράς διαρκείας, αφού πλέον δε στοχεύουν στη σταδιακή απεξάρτηση, αλλά τη συντήρηση, μόλις το 1,7% ολοκλήρωσε το πρόγραμμα. Στο ΚΕΘΕΑ ποσοστό 17,9% ολοκλήρωσε το πρόγραμμα και απεξαρτήθηκε, ενώ το 38,2% (900 άτομα) βρισκόταν ακόμα σε θεραπεία στο τέλος του έτους αναφοράς. Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα για τη δύναμη του ανθρώπου να αλλάζει και να σπάει τα δεσμά της εξάρτησης γίνονται κάτω από το βάρος της έλλειψης προσωπικού στο ΚΕΘΕΑ, καθώς εδώ και μια δεκαετία αδυνατεί να κάνει προσλήψεις, οι οικονομικοί πόροι του έχουν μειωθεί περίπου 50% τα τελευταία χρόνια.
Επιβεβλημένες οι υπηρεσίες διπλής διάγνωσης
Ομως, με λουκέτο απειλούνται τα ήδη ελάχιστα ψυχοδιαγνωστικά κέντρα του ΚΕΘΕΑ κι άλλων προγραμμάτων. Πρόκειται για κέντρα εξειδικευμένα στη διπλή διάγνωση, δηλαδή στη συστηματική παρακολούθηση ανθρώπων που έχουν ταυτόχρονα ψυχιατρικό και εξαρτητικό από ναρκωτικά πρόβλημα. Τα ψυχιατρικά προβλήματα που εμφανίζουν κατά κανόνα τα άτομα αυτά είναι ψυχώσεις (σχιζοφρενικού και άλλου τύπου), διαταραχές προσωπικότητας, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη και δυσθυμία. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, 1.297 άτομα προσήλθαν μέσα στο 2013 σε αυτές τις εξειδικευμένες υπηρεσίες, αριθμός μεγαλύτερος σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα έτη (2012: 1.048 άτομα, 2011: 912 άτομα). Σήμερα θα είναι κάτι παραπάνω από εγκληματικό η υπονόμευση τέτοιων υπηρεσιών, καθώς επιβάλλεται να πολλαπλασιαστούν όχι μόνο αριθμητικά αλλά και να επανδρωθούν με προσωπικό.
Μόνο μια δημόσια δομή για σωματική αποτοξίνωση
Στη χώρα μας, λειτουργεί μία μόνο εξειδικευμένη δομή σωματικής αποτοξίνωσης, στο πλαίσιο του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ). Βασικός στόχος της μονάδας είναι η παροχή φαρμακευτικής βοήθειας σε χρήστες - κυρίως ηρωίνης, αλλά και άλλων ουσιών - για την αντιμετώπιση των σωματικών στερητικών συμπτωμάτων. Η δηλωθείσα δυναμικότητα της Μονάδας Σωματικής Αποτοξίνωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ είναι 19 άτομα ανά μήνα και η προγραμματισμένη διάρκεια του προγράμματος είναι 21 ημέρες. Το 2013 παρακολούθησαν τη Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης (DETOX) συνολικά 261 άτομα, ενώ ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 254 άτομα. Οσον αφορά τους λόγους εξόδου από τη συγκεκριμένη δομή, το 61% ολοκλήρωσε το πρόγραμμα και προωθήθηκε στην επόμενη φάση της θεραπευτικής διαδικασίας, το 28,7% αποχώρησε οικειοθελώς και το 10,2% έλαβε πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου, κυρίως λόγω βίαιης συμπεριφοράς και χρήσης ουσιών εντός της μονάδας.
Το εσκεμμένο κενό που αφήνεται στη σωματική αποτοξίνωση αξιοποιείται όλα αυτά τα χρόνια, με την ανοχή των μέχρι σήμερα κυβερνήσεων από τον ιδιωτικό τομέα, από κλινικές που έναντι αδράς αμοιβής προσφέρουν αμφιβόλου ποιότητας, μη ελεγχόμενες υπηρεσίες και στο συγκεκριμένο τομέα.
