Ετσι ξεκινά ένα άρθρο παρουσίασης της έκδοσης του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» από τον Φρ. Ενγκελς, στο φύλλο της 21ης Μάρτη 1868 της εφημερίδας «Demokratisches Wochenblatt», που εξέδιδε ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ. Πρόκειται για ένα από τα άρθρα που έγραψε ο Ενγκελς σε συνεννόηση με τον Μαρξ, με στόχο το σπάσιμο της «συνωμοσίας της σιωπής», όπως έλεγαν, με την οποία αντιμετώπισαν η αστική επιστήμη και ο Τύπος την έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» πριν από 150 χρόνια, στις 14 Σεπτέμβρη του 1867, στο Αμβούργο. Στη συνέχεια του άρθρου ο Ενγκελς αναφέρει:
«Οσο πολύτιμα είναι - και θα παραμείνουν - τα γραπτά ενός Οουεν,
ενός Σαιν - Σιμόν, ενός Φουριέ, επιφυλασσόταν σε έναν Γερμανό να σκαρφαλώσει πρώτος σε ύψη, από όπου ολόκληρο το πεδίο των σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων παρουσιάζεται με καθαρότητα και διαύγεια, αντίστοιχη αυτής με την οποία παρουσιάζονται τα χαμηλότερα τοπία στον θεατή που βρίσκεται στην ύψιστη βουνοκορφή».
Ποια ήταν, όμως, αυτά τα θεωρητικά «ύψη» της μελέτης των «σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων» τα οποία για πρώτη φορά κατέκτησε το μυαλό του Κ. Μαρξ και ποια η σημασία της «θέασης» της καπιταλιστικής κοινωνίας από αυτά τα «ύψη» για την πάλη της εργατικής τάξης;
Το «Κεφάλαιο» και η σημασία του για την πάλη της εργατικής τάξης
«Αυτό που έχω να ερευνήσω σε τούτο το έργο, είναι ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής κι οι σχέσεις παραγωγής και ανταλλαγής που αντιστοιχούν σ' αυτόν (...) Εδώ δεν πρόκειται καθαυτό για τον υψηλότερο ή χαμηλότερο βαθμό ανάπτυξης των κοινωνικών ανταγωνισμών, που ξεπηδάνε απ' τους φυσικούς νόμους της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Πρόκειται γι' αυτούς τους ίδιους τους νόμους, γι' αυτές τις ίδιες τις τάσεις που δρουν κι επιβάλλονται με σιδερένια αναγκαιότητα».
Σε αυτό το απόσπασμα από τον πρόλογο του Μαρξ στην πρώτη έκδοση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου» βρίσκεται και η πηγή της επικαιρότητάς του ενάμιση αιώνα μετά. Σήμερα, που οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής κυριαρχούν σε ολόκληρο τον πλανήτη, το πεδίο δράσης των νόμων που μελετώνται στο «Κεφάλαιο» είναι κατά πολύ ευρύτερο σε σχέση με την περίοδο της έκδοσής του. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η καπιταλιστική κρίση και οι δυσκολίες της διεθνούς καπιταλιστικής οικονομίας έχουν πυροδοτήσει μία εκτίναξη των πωλήσεων του «Κεφαλαίου» σε πολλές χώρες του κόσμου. Η επίδραση του «Κεφαλαίου» δεν θα μπορούσε να περνά απαρατήρητη ούτε από αστικούς διακρατικούς θεσμούς, όπως η ΟΥΝΕΣΚΟ του ΟΗΕ, η οποία μόλις πρόσφατα, το 2013, ενέταξε τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου» - μαζί με το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» - στα Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Ο πρώτος τόμος του «Κεφαλαίου» παρουσιάζει, όπως αναφέρεται και στον υπότιτλό του, το «προτσές της παραγωγής του κεφαλαίου». Στην «καρδιά» του βρίσκεται η αποκάλυψη της φύσης και του μηχανισμού της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Παράλληλα, η ανατομία της καπιταλιστικής παραγωγής αναδεικνύει και τα ιστορικά της όρια αφού, όπως σημείωνε ο Μαρξ στον επίλογο της δεύτερης έκδοσης, «στη θετική αντίληψη αυτού που υπάρχει περικλείνει ταυτόχρονα και την αντίληψη της άρνησής του, του αναγκαίου αφανισμού του». Ετσι, στο τέλος του πρώτου τόμου συναντάμε ως καταστάλαγμα της προηγούμενης ανάλυσης το εξής απόσπασμα, που συμπυκνώνει το χαρακτήρα της εποχής μας:
«Η συγκεντροποίηση των μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση της εργασίας φτάνουν σ' ένα σημείο, όπου δε συμβιβάζονται με το κεφαλαιοκρατικό τους περίβλημα. Το περίβλημα αυτό σπάει. Σημαίνει το τέλος της κεφαλαιοκρατικής ατομικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές απαλλοτριώνονται».
Αυτή η τάση της ιστορικής κίνησης αναδεικνύεται και στον τρίτο τόμο με κεντρική τη μελέτη της μετοχικής εταιρείας και του χαρακτήρα της ως «μεταβατικού σημείου προς μία νέα μορφή παραγωγής». Η ανάδειξη των νόμων κίνησης του καπιταλισμού στο «Κεφάλαιο» αποτέλεσε τη βασικότερη προϋπόθεση της μελέτης, από τον Λένιν, του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνονται αυτοί οι νόμοι στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού. Με τη σειρά της, η ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας με τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης - που συμπυκνώνονται στο εμβληματικό έργο του «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» - αποτέλεσε σημαντική πηγή των στρατηγικών προσαρμογών των μπολσεβίκων την περίοδο αμέσως πριν από το ξέσπασμα της επαναστατικής εξέγερσης του Οκτώβρη.
Η επιστημονική θεμελίωση του εκμεταλλευτικού χαρακτήρα της καπιταλιστικής κοινωνίας και της τάσης της κοινωνικής εξέλιξης από τον Μαρξ ενίσχυσε σημαντικά την πάλη της εργατικής τάξης απέναντι στο κεφάλαιο. Συνέβαλε στη σημαντική αύξηση της συνειδητότητας και της αυτοπεποίθησης των πρωτοπόρων εργατών και των νεόκοπων τότε κομμάτων τους, στον επαναστατικό προσανατολισμό της πάλης τους, στην αποτροπή του περιορισμού της πάλης σε μάχη οπισθοφυλακής απέναντι στην επίθεση του κεφαλαίου.
Εκείνη την εποχή, άλλωστε, το εργατικό κίνημα βρίσκεται σε μία πορεία αναζήτησης του προσανατολισμού του και διαχωρισμού από την αστική πολιτική.
Σχεδόν 20 χρόνια πριν είχε δημοσιευτεί το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», 3 χρόνια πριν είχε ιδρυθεί η Διεθνής Ενωση Εργατών και δύο χρόνια μετά, το 1869, ιδρυόταν το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας.
Απόσπασμα άρθρου
Κυριακή 28 Μάη 2017
